1-5. چه کاربردهایی از انجام این تحقیق متصور است:
شیوه بررسی ای که در هدف به آن اشاره شد، کتابداری تطبیقی[1] خوانده می شود. مطالعات تطبیقی در کتابداری مقایسه نظر و عمل کتابخانه در کشورهای مختلف جهان است با هدف گسترش و تعمیق ادراک از مسائل حرفه کتابداری و راه حل های آن ها (سیمسوا و مک کی[2]، 1970، ص.15). نتایج این تحقیق می تواند با مقایسه روند پیدایش، توسعه، و موقعیت کنونی کتابخانه ملی ایران، کانادا و استرالیا به توسعه بصیرت خواننده برای ارتقا و بهبود عملکرد آن ها مدد رساند.
1-6. استفاده کنندگان از نتیجه این پایان نامه (اعم از موسسات آموزشی، پژوهشی، دستگاه های اجرایی و غیره):
اداره کل برنامه ریزی و توسعه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران می تواند استفاده کننده اصلی از نتایج این تحقیق باشد .
1-7. جنبه جدید بودن و نوآوری طرح در چیست؟
در کشور تا کنون هیچ گونه کار جدی برای مقایسه جامع کتابخانه ملی ایران با سایر کتابخانه ها انجام نشده است.
1-8. روش تحقیق
پژوهش مورد نظر در دسته مطالعات تطبیقی جای می گیرد و در آن برای مقایسه کتابخانه های ملی در سه کشور مورد نظر- ایران، کانادا و استرالیا- از روش مطالعات تطبیقی در کتابداری استفاده می شود. طبق تعریف دانتون[3]: تطبیق در کتابداری رویکردی پژوهشی است برای تحلیل کتابخانه ها، سیستم های کتابخانه ای، جنبه های مختلف کتابداری و مسائل کتابداری در دو یا چند محیط متفاوت اجتماعی، فرهنگی، ملی با زمینه های مختلف ی، اقتصادی، فرهنگی، ایدئولوژیکی و تاریخی. هدف از این تحلیل، درک و توصیف شباهت ها و تفاوت ها برای استنتاج تعمیم ها و اصول معتبر است» (دانتون،1973، ص.52) .
در پژوهش حاضر با بهره گرفتن از مدارک موجود و در دسترس، پیدایش و سیر تحول این کتابخانه ها بررسی شده وضع گذشته، حال و برنامه های آینده آن ها تشریح و در نهایت مقایسه می شوند.
1-9. ابزار گردآوری اطلاعات
بعضی متخصصان استفاده از سیاهه های وارسی برای انتخاب اطلاعات، جمع آوری و سازمان دهی آن ها را در مطالعات تطبیقی در کتابداری پیشنهاد می دهد. البته از آنجا که سیاهه ها کار را انعطاف ناپذیر کرده و برداشتی خطی به دست می دهند بیشتر متخصصان محدود شدن به آن ها را توصیه نکرده اند (سیمسوا و مک کی، 1361). به نظر فاسکت اولین گام در مطالعه تطبیقی ایجاد چارچوبی است که بتوان در داخل آن اطلاعات را جمع آوری و منظم کرد. این کار در وهله اول چندان دقیق نبوده و در حقیقت فقط چیزی بیش از تصور عمومی از مسئله ای که می خواهیم مطالعه کنیم نخواهد بود. در طول مطالعه هر چه اطلاعات بیشتری جمع آوری می کنیم کار ما بیشتر شکل می گیرد و در داخل چارچوب بیشتر جا می افتد (سیمسوا، 1371).
در مطالعه حاضر، از قسمت هایی از سیاهه وارسی دستنامه کتابداری تطبیقی سیمسوا (این سیاهه در پیوست شماره 1 ارائه می شود.) که با محدوده مطالعه مرتبط است به عنوان چارچوب کلی استفاده شد. در نهایت نیز تلاش شد با ایجاد ارتباط بین اطلاعات خام جمع آوری شده با سیاهه ها، و تفسیر آن ها به نتیجه رسید و پیشنهاداتی را برای بهبود شرایط کتابخانه ملی ایران ارائه داد.
اطلاعات مورد نیاز با بهره گرفتن از مدارک موجود (منابع دست اول نظیر گزارش های سالانه، قوانین کتابخانه ها، آمار کتابخانه ها، گزارش ها و. منابع دسته دوم شامل مونوگراف ها، کتاب ها، مقالات مجلات، مطالعات موردی قبلی و .)، در بعضی موارد با مصاحبه (در داخل کشور) یا با ایمیل اطلاعات کلی در مورد این کتابخانه ها جمع آوری شده است.
1-10. گروه هدف:
گروه هدف شامل کل جامعه مورد مطالعه است که عبارتند از: کتابخانه ملی ایران، کتابخانه ملی کانادا و کتابخانه ملی استرالیا. هرچند این سه کتابخانه در شرایط کاملا متفاوتی شکل گرفته و فعالیت می کنند اما شباهت هایی نیز دارند که آن ها را به نمونه های مناسبی برای مقایسه تبدیل می کند. به عنوان مثال تنوع قومی، پراکندگی جغرافیایی، جنبش های ملی و قیام های استقلال طلبانه در طی تاریخ معاصر از شباهت های کلی سه کشور استرالیا، کانادا و ایران است. علاوه بر این موارد کتابخانه های ملی استرالیا و کانادا از لحاظ تاریخ تأسیس و اندازه تا حد زیادی مشابه ایران هستند؛ همچنین از آنجا که از امتیازاتی چون بهره بردن از ارتباط با پیشگامان کتابداری (امریکا و انگلیس) برخوردارند، به عنوان نمونه های مناسبی برای مقایسه انتخاب شده اند. علاوه بر موارد ذکر شده دلیل اصلی انتخاب کشور کانادا ادغام دو سازمان آرشیو ملی و کتابخانه ملی در سال های اخیر، نظیر ایران، است. بررسی های بعدی نشان داد ساختار سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران تا حد زیادی با سازمان مشابه در کانادا متفاوت است و در عمل کتابخانه ملی ایران به صورت مستقل از سازمان اسناد فعالیت می کند، بنابراین تصمیم گرفته شد کتابخانه ملی استرالیا نیز که به صورت مستقل از آرشیو فعالیت می کند به عنوان نمونه دیگری برای استنتاج راهبردهای عملی برای بهبود شرایط، مورد بررسی قرار گیرد.
1-11. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات :
سیاهه وارسی آورده شده در کتاب دستنامه کتابداری تطبیقی سیمسوا به عنوان مبنای جمع آوری اطلاعات انتخاب شد و اطلاعات مورد نظر از گزارش های سالانه، مقالات، کتاب ها و . جمع آوری شد. سپس داده های مربوط به ساختار، خدمات و فعالیت ها در چند زمینه کلی و اصلی با هم مقایسه شدند با تفسیر آن ها پیشنهاداتی برای برنامه ریزی های آینده سازمان اسناد و کتابخانه ملی ارائه شده است.
1-12. تعاریف عملیاتی
– کتابخانه ملی ایران: منظور از کتابخانه ملی ایران، معاونت کتابخانه ملی پس از تأسیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و سازمان کتابخانه ملی قبل از آن است.
– رهبری: منظور از نحوه رهبری (در سوال دوم) نحوه نصب مدیر، هیئت امنا و دامنه عمل آن ها است.
1-13. محدودیت های پژوهش
سازمان ها ارگان های پویایی هستند که در زمینه اجتماع خود شکل می گیرند بنابراین بررسی و ارزیابی آن ها بدون توجه به این زمینه واجد معنای اندکی است. به همین دلیل است که جکسون از صاحبنظران مطالعات تطبیقی در کتابداری به توجه به مسائل زمینه ای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به خصوص هنگام مقایسه کتابخانه ها در کشورهای صنعتی و غیرصنعتی، تأکید دارد. همان طور که او یادآور شده یکی از مشکلات در هنگام مطالعات تطبیقی عدم آشنایی محقق با کشورهای مورد مطالعه است، و توجه نکردن او به مسائل زمینه ای گاه باعث یک سو نگری می شود (جکسون[4]، 1980). در پژوهش حاضر نیز عدم آشنایی کامل محقق با کانادا و استرالیا و کتابخانه های ملی آن ها و عدم امکان حضور در کشورها و مشاهده این سازمان ها، مهمترین محدودیت پژوهش است که از اعتبار نتایج می کاهد. بهترین راه برای کاهش یک سو نگری حاصل از عدم آگاهی حضور پژوهشگر در جوامع مورد مطالعه یا تشکیل تیم تحقیقاتی از کشورهای مورد بررسی است که در پژوهش حاضر امکان آن نبود. در این پژوهش سعی شد با توجه به مسائل زمینه ای و پرهیز از قطعی نگری از سوگیری در نتیجه گیری ها جلوگیری کرد.
محدودیت دیگر از دامنه پژوهش ریشه می گیرد. در این پژوهش به دلیل عدم آشنایی محقق با مسائل آرشیوی، گستردگی دامنه پژوهش و نبود زمان کافی، تنها به کتابخانه ملی پرداخته شده است و این مانع بزرگی بر سر راه مقایسه همه جانبه ساختار سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با کتابخانه و آرشیو کاناداست. در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، معاونت کتابخانه ملی تقریبا مستقل از سازمان اسناد فعالیت می کند، بنابراین می توان گفت، تنها پرداختن به کتابخانه ملی مشکل زا نبود. اما در مورد کتابخانه و آرشیو کانادا، از آنجا که در آن بخشی مستقل به عنوان کتابخانه ملی ندارد و با آرشیو ملی کاملا در هم آمیخته است، جداسازی جنبه های آرشیوی کار دشواری بود و باعث کنار گذاشتن مسائل مهمی شد که نیاز به پژوهش های بیشتری پیرامون آن هست.
محدودیت دیگر نبود گزارش های جامع و مدون از عملکرد سال گذشته و برنامه های سال آینده در کتابخانه ملی ایران بود[5]. منبع اصلی داده های دو سازمان دیگر، گزارش ها و برنامه های سالانه بودند، اما در مورد ایران از کنار هم گذاشتن پاره های جداگانه اطلاعات از طریق مشاهدات، مقالات و یا گفته های افراد، گریزی نبود. این مسئله هم از اعتبار داده ها، و هم از مقایسه پذیری آن با داده های دو سازمان دیگر می کاهد. از طرف دیگر به دلیل گستردگی سازمان، امکان گردآوری اطلاعات راجع به تمام جنبه های عملکرد سازمان طی چند سال اخیر را نداشتم.
[1] Comparative Librarianship
[2] Simsova & Mackee
درباره این سایت